Сулҕаччыга аҕам саастаахтары сэргэхситэр үтүө тэрээһин буолан ааста
Алтынньы 11 күнүгэр Сулҕаччы уонна Сэргэ-Бэс бөһүөлэктэрин аҕам саастаахтарын түмсүүтэ элбэх дьонун түмэн, бэрт интэриэһинэйдик ааста. Тэрийээччилэр : Сулҕаччы нэһилиэгин дьаһалтата, нэһилиэк ветераннарын сэбиэтэ уонна социальнай харалта киинин үлэһиттэрэ, Х.Максимов аатынан сынньалаҥ киинэ, Ф. Наумов аатынан библиотека. Урукку сыллартан уратыта диэн; нэһилиэк, улуус, республика туһугар үлэлээн-хамсаан, үгүс үтүөнү оҥорбут, билигин ветераннар кэккэлэригэр суох буолбут юбилейнай саастаах ытык дьоннор ааттарын ааттаан, ахтан-санаан, кыратык бэлиэтээн ааһыы. Ол курдук: “Гражданскай килбиэн” анал бэлиэ хаһаайына, Саха Республикатын бочуоттаах пенсионера, Амма улууһун уонна Сулҕаччы нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, тыыл уонна үлэ ветерана, республикаҕа биллэр кыраайы үөрэтээччи, нэһилиэк историятын, биллиилээх дьонун үйэтитиигэ элбэх брошюраны, кинигэни суруйбут Петр Михайлович Павлов уонна «Бочуот Знага» орден кавалера, ССРС доруобуйатын харыстабылын туйгуна, ССРС Бочуоттаах донора, Амма улууһун уонна Сулҕаччы нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, тыыл, үлэ ветерана, Чурапчы күүс өттүнэн хоту көһөрүллүүтүн кыттыылааҕа, 1949 сылтан 2005 сылга диэри, барыта 56 сыл устата, доруобуйа харыстабылын курдук эппиэттээх, ыарахан үлэҕэ бүтүн олоҕун анаабыт биэлсэр Егор Иннокентьевич Ефимов төрөөбүттэрэ 95; сэрии, тыыл, үлэ ветерана. Амма улууһун бочуоттаах олохтооҕо,Сулҕаччы нэһилиэгин И.П. Михайлов-Харачаан аатынан колхоз чилиэнэ, пулеметчик. «Ленинград оборонатын иһин», «Хорсунун иһин», «1941-1945 сс. Аҕа дойду улуу сэриитин кэмигэр килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээллэр, «Октябрьскай революция» орден кавалера, САССР үтүөлээх тутааччыта Василий Степанович Николаев төрөөбүтэ 110; Сулҕаччы нэһилиэгин бастакы комсомолецтарыттан биирдэстэрэ. 30-с сылларга Дьокуускай куоракка советскай-партийнай оскуолаҕа үөрэммит, партия райкомун инструкторынан, онтон комсомол райкомун тэрийэр отделын сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит, кулууп бастакы директора Мотрена Петровна Васильева төрөөбүтэ 105; Педагогическай үлэ бэтэрээнэ, сэрии сылын оҕото, РСФСР норуотун үөрэҕэриитин туйгуна, учуутал, библиотекарь, общественник Зинаида Никитична Михайлова төрөөбүтэ 85; СР тыа хаһаайыстыбатын туйгуна, 2018 сыллаахха тахсыбыт “Уйан кылы таарыйан” диэн ааттаах хоһоон хомуурунньугун ааптара Тамара Васильевна Семенова төрөөбүтэ 70 сыллара бэлиэтээн ааһылынна. Ытык кырдьаҕастарбыт төрөппүт оҕолоро, сиэннэрэ кинилэр олохторун, үлэлэрин кэпсиир хаартыскалаах стендэлэри, альбомнары уонна кинигэлэр быыстапкаларын бэлэмнээн аҕалан дьон көрүүтүгэр туруордулар. Маны таһынан дьоро күн үөрүүлээх чааһыгар кинилэр олохторун кэпсиир кылгас презентация көрдөрүлүннэ. Биир кэрэхсэбиллээҕэ – бэлиэ саастаах ытык кырдьаҕастар төрөппүт оҕолоро кыттыыны ыллылар, ол курдук Петр Михайлович Павлов төрөппүт кыыһа Екатерина Михайлова Сулҕаччыга тэриллибит “Тэҥнэбил” артыал 100 сылыгар аналлаах ыһыахха аһыллыбыт, 1954 сыллаахха ыйаммыт “Капсула времени” ис-хоһоонун кэпсээтэ, улахан экраҥҥа толору көрдөрдө, Василий Степанович Николаев төрөппүт кыыһа Оксана Васильевна Борисова Абаҕаттан кэлэн, аҕатын олоҕун, үлэтин кэпсиир сэдэх хаартыскалары көрдөрдө, кэпсээтэ уонна бэйэтин аҕатын аатынан “Үйэлээх тутуу” диэн анал ааты, харчынан бириэмийэни нэһилиэк элбэх оҕолоох, быйыл саҥа дьиэҕэ киирбит Роксана, Иосиф Стручковтар элбэх оҕолоох дьиэ-кэргэҥҥэ туттарда. Аҕатын билэр дьонун, табаарыстарын оҕолорун кытта билистэ, ирэ-хоро кэпсэтэн барда
Үөрүүлээх чааска ветераннары Сулҕаччы нэһилиэгин дьаһалтатын аатыттан баһылыгы солбуйааччы Василий Александрович Неустроев эҕэрдэлээтэ, наҕараадалары туттартаата. Үһүс көлүөнэ “Күөгэйэ” үҥкүү бөлөҕө “Бурятскай” үҥкүүнү бэлэх ууннулар. Салгыы тыыл, үлэ ветерана, Амма улууһун уонна Сулҕаччы нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо Петр Михайлович Павлов суруйбут хоһооннорун дорҕоонноохтук ааҕыыҕа күрэх буолла. Күрэххэ 9 киһи кыттыыны ылла, түмүк маннык буолла:
1-кы миэстэ Раиса Иосифовна Стручкова, 2-с миэстэ Александра Михайловна Кириллина, 3-с миэстэ Зоя Петровна Рязанская, биһирэбил бириис Розалия Иннокентьевна Кириллина. Хоһоон ааҕааччылартан уонна көрөөччүлэртэн хас да киһи Петр Михайлович туһунан кылгас, истиҥ ахтыы оҥордулар.
Бырааһынньыктааҕа итии чэйдээх остуол тула ирэ-хоро кэпсэттилэр, ооньуу-көр арааһа буолла:
— «Күһүҥҥү серенада» ырыа күрэҕэ. Бастаата Степанова Мария Георгиевна, иккис миэстэ Максимова Агнесса Дмитриевна, үһүс миэстэ Кульбертинов Валерий Тихонович буоллулар.
— «Мин эбээм былаата» – эбээм бааммыт былыргы былаата күрэххэ бастаата Михайлова Анастасия Николаевна
— «Былыргы ырыанньык» — урукку илиинэн суруллубут ырыанньык күрэҕэр 1942 уонна 1952 сыллаахха суруллубут уруһуйунан киэргэтиллибит ырыанньык тэтэрээттэр хаһаайкалара Елена Григорьевна Рязанская бастаата
— «Эдэр сааһым таҥаһа»(ретро-стиль) муода күрэҕэр 8 киһи кыттыыны ылла. Күрэххэ Егорова Галина Иннкентьевна бастаата, 2-с миэстэ Михайлова Екатерина Петровна, 3-с миэстэ Горохова Евдокия Егоровна буоллулар. Күрэххэ кыттыбыт дьоҥҥо барыларыгар араас бириистэр туттарылыннылар. Дьоро киэһэ түмүктэниитэ бары күрэхтэргэ актыыбынайдык кыттыбыт Зоя Петровна Рязанскаяҕа, Агнесса Дмитриевна Максимоваҕа, Семен Никитич Еримеевка уонна тэрээһиннэргэ кыттар Наталья Прокопьевна Андросоваҕа анал бириистэр туттарылыннылар.
Биэчэр түмүгүнэн кырдьаҕастар, аҕам саастаахтар тэрийээччилэргэ үгүс махтал тылын эттилэр, дуоһуйан, астынан тарҕастылар. Педагогическай үлэ ветераннара А.Д. Максимова, З.П.Рязанская : “Сыл аайы кырдьаҕастарга анаан араас тэрээһиннэри ыытаргыт олус үчүгэй, сэргэхсийии буолар. Быйылгы тэрээһиҥҥэ элбэх буолан үчүгэй, кулууп, библиотека үлэһиттэрэ солун, сэргэх тэрээһиннэри тэрийдилэр, көхтөөхтүк кытынныбыт, онон олус махтанабыт. Инникитин да маннык мероприятиелар буола турдуннар, сэргэхситэ сырыттыннар. Үлэҕитигэр ситиһиилэри, доруобуйаны, дьолу баҕарабын. Марияҕа, Еленаҕа махтал”, Р.И.Иннокентьева “Кырдьаҕастар декадаларынан наһаа үчүгэй тэрээһиҥҥэ сырыттыбыт,тэрийбит дьоҥҥо барҕа махтал,инникитин да маннык саастаах дьону үөрдэ көтүтэ сылдьыҥ,баҕарабын доруобуйаны,дьоллоох олоҕу”. Дьоро киэһэни тэрийэн ыыттылар Сулҕаччы нэһилиэгин ветераннар сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлэ, Д. Наумов аатынан библиотека кылаабынай библиотекара Елена Попова, Х.Максимов аатынан кулууп режиссера Мария Дьячковская, кинилэри кытта тэҥҥэ тэрийсэн үлэлэстилэр социальнай киин үлэһиттэрэ Ньургустина Павлова, Саргылана Тарасова, олохтоох дьаһалта үлэһитэ Евгения Степанова.
Декада устата «Сарыал» маҕаһыыҥҥа «Үтүө санаа» ас-үөл,табаар корзината акция үлэлээтэ. Хомуллубут бородуукта ытык кырдьаҕастарбытыгар, барыта 5 киһиэхэ үтүө баҕа санааны кытта бэлэх уунулунна. «Көмүс күһүн,көмүс саас»-күһүҥҥү ыраастаныы субуотунньуктара,оскуола бары кылаастара кыттыылаах тимуровскай көмөлөр оҥоһулуннулар. Ветераннар,пенсионердар “Кырдьаҕастан-алгыһын» акцияҕа кыттан СВО кыттыылаахтарыгар харысхал бэлиэтин оҥорууга кыттыстылар. Оттон алтынньы 9 күнүгэр «Эдэрдии эрчиминэн..»-лотуоһуттар күрэхтэрэ ыытылынна.
Аҕам саастаах дьоҥҥо анаммыт декада чэрчитинэн Болугурдааҕы олохтоох библиотекаҕа «Назад в СССР» тэрээhин ыытылынна. Библиотека көхтөөх ааҕааччылара, куруук көмө буолар бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор бэтэрээн учууталларбыт кэлэн интерактивнай квиз-оонньууга икки хамаанда буолан кытыннылар. Ол курдук, «Ашки» хамаанда састааба Альбина Павлова, Александра Александрова, Александра Чирикова уонна «ДЛГ» хамаанда Дария Моисеева, Любовь Борисова, Галина Неустроева буолан эрчимнээх эдэр саастарын санаан, сэбиэскэй кэминээҕи историяны сэгэтэн, боппуруостарга эппиэттээн, илин-кэлин киирсэн, түмүккэ тэҥ очукуолаах тахсан доҕордоhуу кыайда.
Маны таьынан үтүө өйдөбүллээх, сүрэххэ-дууhаҕа чугас, күндү малы, биридимиэти аҕалан көрдөрөн, сэhэргээн, хас биирдиитин имэрийэн-томоруйан, тыаhатан көрдүбүт-иhиттибит, сэбиэскэй кэми ахтан-санаан ыллыбыт.
Күннээн-күөнэхтээн үлэлээн, үлэттэн үтүөнү, өрөгөйү билбит олох биир кэрдиис кэмин историята куруук ахтылла турдун.
Аҕам саастаахтар декадаларын чэрчитинэн, алтынньы 9 күнүгэр «Күһүҥҥү лирика, хоһоон хонуута» ыҥырыылаах ыалдьыппыт, биир дойдулаахпыт, Россия суруйааччыларын журналистарын союһун чилиэнэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх үлэһитэ, бэйиэт Саргылана Васильевна Гольдерова — Саргы Куо нэһилиэнньэни кытары көрүстэ. Көрсүһүүбүт бастакы чааһа күннэх бэйиэт Күннүк Уурастыырап төрөөбүт Саппыйа алааһыттан уонна Олоҥхо дьиэтиттэн саҕаламмыта. Иккис чааһыгар, бэйиэт ырыа буолбут “Дьикти сайын” хоһоонунан, ырыа ыллаан, эҕэрдэлээн киэргэттилэр “Далбар Хотун” түөлбэ ансаамбыла, салайааччы СР култууратын туйгуна Наталья Николаевна Константинова. Саргылаана Васильевна-Саргы Куо истиҥ көрсүһүүттэн олус астынан, хоһооннорун доргуччу ааҕан, бэйэтин кинигэтин бэлэх уунан, баҕа санаатын, алгыс тылларын тиэртэ. Нэһилиэкпит дьоно-сэргэтэ бэйиэти кытта көрсөн, хоһооннорун ааҕан, истиҥ-иһирэх кэпсэтииттэн олус астыннылар-дуоһуйдулар, өйдөбүнньүк хаартыскаҕа түстүлэр.
30 сентября, начиная с 2023 года, в России отмечается новая памятная дата- День воссоединения Донецкой Народной Республики, Луганской Народной Республики, Запорожской области и Херсонской области с Российской Федерацией. В этот день рассказала и показала ученикам события тех дней. Дети с удовольствием послушали, а затем и разделившись на команды поиграли в квиз- игру на патриотическую тему.
Библиотека сонуннара
Ааспыт нэдиэлэҕэ Чакыр нэһилиэгэр аан дойду үрдүнэн бэлиэтэнэр Аҕам саастаахтар күннэрин бэлиэтээтибит. Тэрээһиннэр аһара бэркэ табыллан бардылар. Ардах самыыр диэн иҥнэн-толлон турбакка добуочча элбэх киһи тэрээһиннэргэ көхтөөх кыттыы ылла. Илларионова Р.В. аатынан Чакырдааӄы сельскэй библиотека үлэһиттэрэ «Мин дойдум – Саха сирэ» диэн күрэх ыытта. Кыайыылааӄынан Васильева Анна Ивановна буолла. Күрэх кыттыылаахтарыгар барыларыгар сэмэй бэлэх туттарыллынна.
Декада чэрчитинэн сыл ахсын үгэскэ кубулуйбут Аӄам саастаах ааӄааччыларга библиотека аатыттан Махтал сурук уонна сэмэй бэлэх туттарыллынна. Саамай көхтөөх ааӄааччыларбыт: Гаврильева Евдокия Иннокентьевна, Крылова Марина Софроновна, Григорьев Николай Николаевич, Игнатьева Светлана Николаевна, Варламова Светлана Ивановна буолаллар.
Аӄам саастаах кырдьаӄастарбытыгар тапталбыт, убаастабылбыт, махталбыт мунура суох. Кырдьар диэӊӊэ кыһаллыбакка, ыарыы диэни ылыммакка, чиргил чэгиэн доруобуйаланын, уу чуумпу олохтонун, ыбылы дьоллоох суолланын, үрдүк түөлбэлэнин, үчүгэй тыл мүөттэнин, дьон хамсыырын толорун, алгыс курдук олорун!
Алтынньы ый 12 күнүгэр Ф. Потапов аатынан культура киинигэр 14.00 чаастан Алтаннар киэн тутта ааттыыр биир дойдулаахпыт, биллиилээх мелодиспыт Валерий Власьевич Ноев төрөөбүтэ быйыл 85 сылын туоларынан кинигэ презентацията буолан ааста. Бу бэлиэ түгэңңэ туһаайан уонна 2024 сыл Саха республикатыгар «О5о саас» сыла биллэриллибитэнэн Алтаннааҕы «Иэйии» киин уонна олохтоох библиотека үлэһиттэрэ оҕолорго аналлаах ырыанньык оңорон таһаардыбыт. Аныгы олох тэтиминэн хас биирдии ырыа QR-кодтаах, онон киирэн дууһа астынар ырыаларын дуоһуйа истиэххитин, тэңңэ ыллаһыаххытын сөп. Ырыанньыкка киирбит 13 ырыаны Алтан орто оскуолатын үөрэнээччилэрэ уруһуйдаан киэргэттилэр. Кинигэбит 100 экземплярынан Дьокуускайдааҕы «Офсет» хампаанньаҕа бэчээттэнэн таҕыста, 32 страницалаах, сымнаҕас переплеттаах. Кинигэ редактордара А.А. Лобанова, А.А. Захарова, тас киэргэтии В.П. Дьячковская. Бу кэрэ бэлиэ күңңэ анаммыт кинигэбит Валерий Ноев аатын, ырыатын тойугун үйэтитэн, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ тарҕана турарыгар төһүү күүс буолуо диэн эрэнэбит.
11 сентября прошёл праздник к международному дню девочек. Праздник проходил МБУ Чапчылганский клуб ЦК им. М.М.Григорьева с дресс-кодом: кукольный или розовый наряд. Для них подготовили разные конкурсы, песни и танцы. От библиотеки прошёл мастер — класс по рисованию пластилином.
На праздник пригласили педагога детской школы искусств Захарову Туймааду Апполоновну для аквагрима. Также работала вкусная лавка для девочек.
Б.Харысхал аатынан библиотека алтынньы ыйдаах тэрээһиннэрэ Саха Республикатын государственноһын күнүгэр икки этабынан үөрэнээччилэргэ,ыччаттарга, республикабытын билиһиннэриинэн викторинанан саҕаланна, Мээндиги сиригэр эмиэ уһуллубут Тыгын Дархан туһунан художественнай киинэ көрдөрүлүннэ,биир дойдулаахпыт Харысхал памятнигын аһыллыытыгар суруйааччыга анаммыт хоһооннору аахтыбыт, библиотекаҕа Аан дойдутааҕы саастаахтар күннэригэр анаммыт «Мы родом из СССР» төгүрүк остуол, паркаҕа, музейга экскурсия буолла.Викторина оонньуутугар -«Өркөн өй» Анал аатын уонна Сэбиэскэй союз Кэминээҕи өйдөбүнньүк малы кэпсээһиҥҥэ- «Дьикти, үчүгэй өйдөбүнньүк мал» Анал аатын- Соморсун, уксаан оонньуутугар «Уксаан кыайыылааҕа» Анал аатын -Мээндиги хамаандалара ыллылар. Аан дойдутааҕы кыргыттар күннэрин көрсө 6-7 кыл.кыргыттара «Сахалыы саҥарабын» диэн квест оонньууга кыттан, «Сахалыы ырбаахы уруһуйун кыайыылааҕа» -Элиза Сивцева, «Мүнүүтэҕэ сахалыы ааҕыы кыайыылааҕа»- Саймина Сивцева, «Нууччалыыттан сахалыы быһаарыы кыайыылааҕа»- Изабелла Кривошапкина, «Тыл суолтатын билии кыайыылааҕа»- Динара Данилова буоланнар анал ааттар туттарылыннылар.
Маны таһынан 4 кылаас үөрэнээччилэригэр библиотечнай библиографическай билиигэ экскурсия, тылдьыттары ырытыы, кинигэлэри билсэн уларсыы буолла. Ону таһынан библиотечнай библиографическай үлэҕэ уроктар экскурсиялар буоллулар,алтынньы 12 күнүгэр краевед Алексеев М.А.»Күн дьоно-Хоролор» саҥа кинигэтин сүрэхтэниитэ ыытылынна.
Алтынньы ый 11 күнүгэр Аҕам саастаахтар декадаларын чэрчитинэн олохтоох библиотекаҕа «Битва поколений» диэн шахматнай турнир буолан ааста. Оскуола саахымакка кружогун салайааччыта Мария Семеновна Смитина алын сүҺүөх кылаас оҕолорун тэрийэн аҕалан аҕам саастаахтары, доруобуйанан хааччахтаахтары, саахыматы сөбүлээн оонньооччулары кытта күөн көрүстүлэр. Библиотека үлэҺиттэрэ кинигэ быыстапката уонна улуу шахматистар уонна шахмат историятын билиҺиннэрэр биктэриинэ ыыттылар. Оскуола бизнес — инкубатор оҕолоро минньигэс тортунан күндүлээтилэр.
Соморсун нэьилиэгин социальнай үлэҺитин сэргэ олохтоох библиотека үлэҺиттэрэ алтынньы ый 9 күнүгэр аҕам саастаахтар декадаларын чэрчитинэн доруобуйаларынан хааччахтаах уонна сво-ҕа сылдьар байыастар төрөппүттэригэр анаан «Поле Чудес» тэрийэн ыыттыбыт. Кэлбит ыалдьыттарбыт музыкальнай номерынан эҕэрдэлэҺэн, сахалыы эргэрбит тыллары таайан, муҥутуур кыайыылааҕы Тамара Григорьеваны эҕэрдэлээн, минньигэстик чэй иҺэн, сэргэхсийэн тарҕастыбыт
Болугур нэһилиэгин айар куттаах олохтоох ааптара Галина Гаврильевна Максимова айылҕа биир алыптаах, кэрэ, көмүс кэмин — күһүнү хоһуйбут хоһооннорун билиһиннэрэбит. Күһүҥҥү айылҕаны хаартыскаҕа түһэрэн үйэтиттэ Зоя Арсениевна Корнилова.
Күһүҥҥү тыа
Саһарбыт сэбирдэх тэлээрэр,
Сири көмнөхтүүр, бүрүйэр,
Суугунас күһүҥҥү айылҕа
Сөрүүннүк сирэйбин илбийэр.
Сиэдэрэй хатыҥнаах чараҥҥа
Сииктээх от нүөлсүйбүт сиригэр,
Айылҕа алыба маанылаан
Тэллэйи тэлгэтэн тэниппит.
Бөп-бөдөҥ мастардаах тыатыгар
Толору отонун олорпут,
Айылҕа амтанын амсата
Сугунун сааһылаан хаалларбыт.
Хатыланар бөлкөйдөрүн,
Хатыылаах дьикти дөлүһүөнүн,
Кып-кыһыл алыптаах дьүһүнүн
Хараҕы үөрдээри ыйаабыт.
Уон араас өҥүнэн оонньооҥҥун,
Күһүҥҥү дьэрэкээн айылҕа,
Дууһабын музанан толоро
Уйаннык долгута сылыттыҥ.
Курулас ардах
Түннүгүм анныгар чалбах уу
Айылҕа туругун кэпсиирдии,
Оргууйдук дьиримнии долгуннуу
Тыалбыт сипсийэрин сэһэргиир.
Курулас ардах түһэр чалбахха
Элбэх нуотаны оонньото-айа,
Ол гынан күһүҥҥү серенада
Мелодията бүгүн биир курус.
Күһүҥҥү силбик, сөрүүн салгын
Дьагдьатар, тоҥорор-хатарар,
Чалбахпыт куурарын кэтэһэ
Долгуйа кэтиибит халлааны.
Күһүҥҥү сиппирэҥ апдахпыт,
Чуумпуга олордо үөрэтэр.
Санааны ыраастаан, сааһылаан
Үтүөҕэ тириэрдиэн баҕарар.
Курулас ардахтан саһаммын
Оһохпун толору оттобун,
Сып-сылаас суоһугар олорон
Сүрэҕим сылаанньыйан ылар.
Күһүҥҥү ыраас халлаан
Күһүҥҥү ыраас халлаан
Эн сырдык санааны саҕаҕын,
Сөп-сөрүүн салгыҥҥын сөбүлээн
Дуоһуйа астына тыынабын.
Күлүмнэс күн сөтүөлүүр эбэҕэ,
Долгуна суох ыраас көрүҥҥэр,
Ол ыраах мотуорка айана
Биэрэги оргууйдук хамсатта.
Күһүҥҥү байылыат тиэргэҥҥэ
Сибэкки хойуутук мичээрдиир,
Үгүс ыал дууһатын үөрдээри
Оҕуруот өлгөмнүк көрүлүүр.
Хонууга астына мэччийэр
Тыа ыалын төһүүтэ — сүөһүлэр,
Үрүлүйэр үүт-сүөгэй үтүөтэ,
Үп-харчы эбиллэр быйаҥа.
Оҕо-аймах сөрүүнү сөбүлээн,
Таһыттан киирбэккэ сырсаллар,
Оскуола боруогун кэтэһэ
Үөрэллэр-көтөллөр, күүтэллэр.
Бу дьоллоох, бу орто дойдуга
Барыта ырааһа, кэрэтэ,
Чуумпу, ып-ыраас халлаанныы
Устан ис олохпут дуоһута.
Ырыаҕа ылламмыт, хоһооңңо хоһуллубут, сардааналыын көрсүбүт Аммабытыгар, сайыны сайыспыт хатыңчааннаах Алтаммытыгар, киһиэхэ төрөөбүт дойдута сүрэҕин чопчута буоларын ырыа гынан ыллаабыт биир дойдулаахпыт, биллиилээх мелодист, Валерий Власьевич Ноев, быйыл 85 сааһа буолла. Сахабыт сиригэр 2024 сыл Оҕо саас сыла биллэриллибитинэн оҕолорго аналлаах ырыанньык таһаартараары бэлэмнии сылдьабыт. Алтан нэһилиэгин библиотеката кинигэни кытта ыкса үлэлиир буолан, нэһилиэкпититтэн тахсар кинигэ барыта библиотека нөңүө таңыллан, бэчээттэнэн тахсар. Ырыанньыкпытын Алтан орто оскуолатын үөрэнээччилэрин дьэрэкээн уруһуйдара киэргэтэллэр. Аныгы кэм тэтиминэн хас биирдии ырыа QR-кодтаах буолар. Оҕолор барахсаттар дууһа ыллыыр ырыаларын дуоһуйа истиэхтэрэ, тэңңэ ыллаһыахтара диэн эрэнэбит.
14 сентября прошла презентация книги памяти первого главы МО «Чапчылганский наслег» Григорьева Михаила Михайловича, о человеке, который внес большую заслугу для развития Чапчылганского наслега. Пусть светлая память живет в наших сердцах. Эта книга станет историей для молодого поколения о деятельности первого главы села. Благодарим семью Григорьевых за подаренную книгу.
“Көмүс куоласчааннар” Кытайга бараары бэлэмнэнэллэр
Сулҕаччы библиотеката 1995 сыллаахтан үлэлэтэр бырайыага оҕо-аймах айар дьоҕурун сайыннарар “Көмүс куоласчаан” күрэх 2023 сылтан саҕалаан улуустааҕы тэрээһиҥҥэ кубулуйда. Быйыл 2024 сылга 29-с төгүлүн ыытылынна. Нэһилиэк дьаһалтата, кулууп, библиотека уонна бары тэрилтэлэр бу күрэҕи өйүүллэр, күүс-көмө буолаллар. Быйылгы күрэххэ дьүүллүүр сүбэҕэ үлэлээтилэр Саха республикатын культуратын туйгуна, Христофор Максимов аатынан культура киинин режиссера,республикаҕа киэҥник биллибит “Быара суохтар” норуот көр-күлүү театрын салайааччыта Мария Андреевна Дьячковская, Саха Республикатын үөрэҕириитин туйгуна, Мындаҕаайытааҕы “Ымыы” уһуйаан музыкаҕа салайааччыта Надежда Николаевна Артемьева, Саха республикатын үөрэҕириитин туйгуна, Амма орто оскуолатын музыкаҕа учуутала, Матрена Ивановна Исакова, Бологур нэһилиэгин муниципальнай тэриллии дьаһалтатын главнай специалиһа, хомус, үҥкүү түмсүүлэрин салайааччыта Дария Григорьевна Дьячковская.
Россияҕа дьиэ-кэргэн, Саха республикатыгар оҕо саас, Амма улууһугар олоҥхо сылларыгар анаммыт күрэххэ барыта 51 оҕо кыттыыны ылбыта. Күрэх түмүгүнэн Гран-при хаһаайыннарынан үс көрүҥҥэ буолбуттара:
Хоһоон ааҕыытыгар Айтал Чоросов (Сэргэ-Бэс) “Саха саҥата” Семен Данилов хоһоонунан, ырыаҕа Матвеев Дениэль, Сулҕаччы оскуолата, үҥкүүгэ Ангелина Мартынова, Соморсун. Маны таһынан лауреат үрдүк аатын 13 оҕо ылбыта. Күрэх урукку с ылтан уратыта – дьиэ-кэргэнинэн кыттыы. Манна 1 ст.лауреатынан Сулҕаччыттан Сазоновтар, 2 ст. Лауреат- Носовтар (Сулҕаччы), 3-с ст. Лауреатынан Сэргэ-Бэстэн Сутаковтар дьиэ-кэргэн буолбуттара. Көрэххэ кыттан лауреат үрдүк аатын ылбыт 11 оҕо алтынньы ыйга Кытай народнай республикатын Хунчунь куоратыгар барарга путевка ылбыттара. Кинилэр 11-с төгүлүн ыытыллар норуоттар икки ардыларынааҕы «Красочный калейдоскоп» конкурс-фестивальга кыттыыны ылыахтара. Бырайыагым үйэлээх үгэскэ кубулуйда. “Көмүс куоласчааны” төрүттээбит киһи буоларым быһыытынан, күрэхпит саҥа үрдэлгэ үктэммититтэн киэн туттабын.
Республиканскай маҥнайгы семейно — патриотическай фестиваль «Отон.фест» чэрчитинэн ыытыллар «Саха комикс» конкурска А.П.Рязанскай аатынан Соморсун орто оскуолатын 9 кылааҺын үөрэнээччитэ Даайа Давыдова 15 — 18 саастаах оҕолорго 2 миэстэ ылла. Кини быйыл улууспутугар ыытыллыбыт Олонхо ыҺыаҕар анаан «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олонхоттон уруҺуйдаан кытынна
С 18 по 23 сентября в нашей Бетюнской сельской библиотеке прошел конкурс рисунков «Чудо ягода- Брусника». Всего в конкурсе участвовали 16 работ. Путем голосования на нашем канале в телеграм стали известны победители:
Артемьев Андрей — 1 место,
Никитин Коля- 2 место,
Васильева Вика — 3 место.
Всем участникам вручили призы, грамоты, благодарственные письма.
В рамках I Республиканского семейного патриотического фестиваля «ОТОН.фест» Эмисская библиотека провела семейный фотоконкурс «Биир күн сылы аһатар» («Один день год кормит»), где семьи нашего села приняли активное участие, очень отрадно, что наши семьи сохраняют семейные ценности и труд. Победители и номинанты награждены памятными призами и грамотами, также, все усчастиники получили благодарственные письма от имени нашей библиотеки.
Тэрээһиннэр са5аланнылар
Олохтоох библиотека бастакы дьиэ кэргэнинэн патриотическай “ОТОНФЕСТ” күрэҕи өйүүр сыаллаах Сэргэ-Бэс бөһүөлэгин иһинэн «Уус-уран коллаж» акциятын ыытан саҕалаата. Билиҥҥи туругунан дьон кыттыыны ылан эрэр. Бу акциябыт түмүгүнэн Республикабыт судаарыстыбаннаһын күнүгэр ФЛЕШМОБ оҥоһуллара күүтүллэр. Сыл тахсар аспытын ОТОН барахсан өлгөм үүнүүтүн, дьиэ кэргэни үлэҕэ, биир санааҕа түмпүтүн туоһулуур, айылҕаҕа харыстабыллаах сыһыаны бигэргэтэр хаартыскалар кээрэттэн кэрэ көстүүлэрэ кэккэлэһиэхтэрэ. Бу киирбит үлэлэри үйэтитэр былааннаахпыт. Онон библиотека фондатыгар биир сэмэй бэлэх буолара саарбаҕа суох. Библиотекаҕа хараллан дьон-сэргэ сэҥээриитин ылыаҕа. Инникитин өссө ыытыллыннаҕына сыл ахсын халыҥаан иһиэҕэ…. Маны таһынан оскуола иһинэн дьиэ кэргэнинэн күһүнү сэргэхтик көрүстүбүт. Үүнээйиттэн араас ас эгэлгэтэ тэлгэннэ…Өссө улахан тэрээһинэ Көмүс күһүн – Сахам сиригэр республикабыт судаарыстыбаннаһын күнүгэр тэриллиэҕэ.
Мээндиги библиотекатыгар балаҕан ыйа үлэ үгэниттэн саҕаланна,ол курдук экскурсиялар, Дьиэ кэргэн сылынан «Родителям о подростках» обзор, оскуола тэрийбит икки күннээх улуснай патриотическай слетка библиотека патриотическай ааҕыы күрэҕин , гражданскай сэрии тематыгар викторина ыытта.Республикатааҕы «Отонфест»ка анаан нэһилиэк кэрэ бэлиэ сирдэрин туһунан ыччаттарга , дьиэ кэргэттэргэ виртуальнай экскурсия ,худ.киинэ көрдөрүлүннэ, айылҕаҕа сыһыаннаах сахалыы дьыктаан сурулунна.
«Күһүӊӊү сибэкки дьөрбөтө»
Балаӄан ыйын 23 күнүгэр Илларионова Р.В. аатынан сельскэй библиотекаӄа сонун маастар кылаас буолан ааста. Библиотека иһинэн «Дьиэ кэргэнинэн ааӄыы» кулууб чилиэннэрэ хатыӊ сэбирдэӄинэн роза сибэкки оӊорорго үөрэннилэр.
Оӄолор оноро олорон сайыӊӊы уһун өрөбүллэрин хайдах атаарбыттарын, туох туһалааӄы гыммыттарын сиһилии кэпсээтилэр. Көрдөөх мүччүргэннээх сырыыларын сырдаттылар. Көмүс күһүн туһунан араас айымньылары аахтылар. Саӊа былааннары ырытыстыбыт.
Оӄолор библиотекаларын ахтыбыттарын, дьарылыктарын суохтаабыттарын кэпсээтилэр .
Угадай фильм по кадру
Привет друзья, сегодня я вам подготовил простой тест, нужно отгадать фильм по одному кадру, Удачи!
Нужно лишь угадать названия наших любимых культовых фильмов, а в конце узнать результат а также получить диплом.
День Государственного флага России
https://onlinetestpad.com/snvlu5leg6bhi
Алгыстаах Амма Абаҕатыгар төрөөбүт дойдуну, олох араас көстүүтүн, кэрэтин, күндүтүн, сырдыгын сурукка тиһэр, иэйэр куттаах айар дьоҕурдаах дьон элбэхтэр. Ааспыт нэдиэлэҕэ аҕам саастаах уонна айар куттаах дьоммутугар «Айар талаан ыллыктарынан» литературнай чаас үрдүк таһымнаахтык ааста. Библиотека иһинэн «Иэйии илгэтэ» диэн айар түмсүү үлэлиир. Бу түмсүүгэ айар куттаах дьон мустан
саҥа суруйбут хоһооннорун, кэрэхсэбиллээх айымньыларын иһитиннэрэллэр, дорҕоонноохтук ааҕаллар, ырыталлар. Арай хам-түм, ардыгар начаас, иэйии куустаҕына, хомоҕой тылларын сааһылаан айымньы маанытын айаллар.
Социалистическай Үлэ Геройа, бастыҥ сылгыһыт Лукин Тимофей Спирдонович 110 сылыгар аналлаах «Аллаах ахсын аппынан» кэтэхтэн хоһоон айар күрэҕэр, Тимофеева Бранцузка Романовна «Үлэһит киһиэхэ» диэн Саха сирин биллиилээх сылгыһытыгар Гаврил Михайлович Семеновка анаабыт хоһоонунан кыттан «Биһирэбил бириис» ылбыта. Бирииһэ «Кыыс Амма» форфровой куукулата. Карманов Прокопий Васильевич «Саха сылгыта барахсан» диэн хоһоонунан кыттан, махтал суругунан наҕараадаланна. Бирииһэ 450 солк. сертификат. Айар куттаах дьоммутун ситииһилэринэн эҕэрдэлээн туран, бириистэрин үөрүүлээх быһыыга-майгыга туттардыбыт.
Салгыы «Ырыа киһи ис туругар дьайыыта» диэн маастар-кылаас ыытылынна. Маастар-кылааһы үрдүк категориялаах учуутал, Саха Республикатын культуратын туйгуна Ганна Гаврильевна Черова ыытта. Ыллыырга
сөпкө тыыныы ньыматын сиһилии көрдөрөн, тыыннаран, ыллаан, астына иһиттилэр, үөрдүлэр. Сынньана таарыйа күндү бэлэх «Остуол оонньуута Үс» оонньоон, өйү-санааны сааһылаан,
«Айылҕа таабырыҥнара» биктэриинэҕэ эппиэттээн, тэрээһиммит олус сэргэхтик ааста. Муҥутуур кыайыылааҕынан бастыҥ ааҕааччыларбыт Григорьев Семен Алексеевич уонна Скрябина Софья Петровна буоллулар. Кинилэргэ өйдөбүнньүк бэлэх туттарылынна. Сааһырбыт аҕам саастаах дьоммут кэлэн, үөрэн- көтөн, ыллаан-туойан, үүттээх сылаас чэйи иһэ- иһэ, ирэ-хоро кэпсэтэн, астынан, махтал тыллары этэн, үөрэн тарҕастылар.
Оҕолуу уйаннар, кыраттан үөрэллэр, сэгэйэ түһэллэр, тыыннаах тыллары хоһоонноругар тиһэллэр, суруйаллар.
Кинигэ баар —
Бараммат баай,
Барыны-бары
Кинигэттэн билэбит.
Кинигэни ааҕыҥ,
Кинигэлиин доҕордоһуҥ.
Кинигэ — киһи доҕоро,
Кинигэ — дириҥ билии кылаата,
Кинигэ — үтүө сүбэһит,
Кинигэ — өлбөөдүйбэт баай!
А.Е. Кралин аатынан Абаҕатааҕы уопсай үөрэхтээһин орто оскуолатын иһинэн сайын аайы үлэлиир «Незабудка» лааҕыр иккис сезонугар салайааччы Захарова Татьяна Васильевна, иитээччи Айыына Федосеевна Тритонова иилээн-саҕалаан үлэлэттилэр.Бу сезон үлэлиир кэмигэр, олохтоох библиотека араас өрүттээх массовай үлэлэри ыытан, оҕолор астыммыттарын биллэрэллэр. Россия үрдүнэн «Дьиэ кэргэн сыла», Саха сиригэр «Оҕо саас сыла» бэлиэтэнэр. Быйыл Оҕо саас сылын көрсө «Азия оҕолорун» 8- с оонньуулара Дьокуускай куоракка, Н.Тарскай аатынан стадионҥа үрдүк таһымнаахтык ааспыта. 1996 сыллаахха, Саха Республикатын бастакы президенэ Михаил Ефимович Николаев инициативатынан саҕаламмыта. Сайыҥҥы сынньалаҥ лааҕыр оҕолоругар «Көрдөөх стартар» оонньуу ыытылынна. Бастаан «Азия оҕолоро» спортивнай оонньуу историятын видеонан көрдөрөн кэпсээн саҕаланна. Дьэ ол кэннэ икки команда, 9 түһүмэхтээх көрдөөх оонньууга күөн көрүстүлэр.
Ким билиилээх, ким бэлэмнээх, сытыы- сымса команда кыайыыга дьулуһар.
«Орлы» уонна «Бобры» хамаандалар кииристилэр. Бастакы түһүмэххэ командирдар ыйытыкка эппиэттииллэр, остуоруйа геройдарынан «Мы из каких сказок?», «Ытыгынан күөччэх ытыйыы», «Отонноотоххо оҥоойук туолар» 30 сек, Теннис» мээчигин сүүрдүү», «Ойбонтон уу таһыы», Кинигэлээх хаамыы», «Росаны атаххар кыбынан» сүүрүү, «Түөрт атах» мээчиги искэ ууран сүүрүү. Бүтэһигэр команданан сыапачканан сүүрүү. Ыһыылаах- хаһыылаах киирсии кэнниттэн, кыайыылааҕынан таҕыста » Орлы» команда, командир Тимофеева Даша, иккис миэстэни «Бобры» хамаанда буолла, командир Устинова Күннэй. Оҕолору минньигэс аһынан, утаҕынан күндүлээтибит. Оонньоон, сүүрэн- көтөн, сынньанан, астынан, махтананан тарҕастылар.Өрүү да көхтөөх, кинигэни ааҕыҥ, кинигэлиин доҕордоһуҥ диэн алгыс тылынан түмүктээтибит. Доруобай, дьоллоох буолуҥ!
Болугурдааҕы олохтоох библиотекаҕа «Библиоканикулы» диэн үhүс сылбытын сайыҥҥы ааҕыы былаhааккатын үлэлэттибит. Үлэбит сыала-соруга оҕону кинигэ, ааҕыы эйгэтигэр угуйуу, иллэҥ бириэмэлэрин туhалаахтык атааралларын ситиhии. Икки нэдиэлэлээх былаhааккабытыгар уопсайа 17 алын сүhүөх кылаас оҕолоро сырыттылар. Күн аайы саҥаттан саҥа тэрээhин толкуйдаан, ыытан, аралдьытан, оҕолор көхтөөхтүк сылдьан бириэмэбит биллибэккэ ааста. Ол курдук «Төрөөбүт дойдум ытык-бэлиэ сирдэрэ» бэсиэдэлээх экскурсия, дьиэ кэргэн күнүгэр аналлаах женкомитет салайааччыта Пермякова М.А. уонна социальнай үлэhит Аммосова З.М. кыттыылаах квест оонньуу, бэтэрээн учуутал Павлова А.В. Антуан де Сент-Экзюпери «Маленький принц» айымньытын тула интэриэhинэй бэсиэдэтэ, пластилин күнүгэр дьиэҕэ судургутук оҥоhуллар пластилины оҥоруу, туустаах тиэстэни мэhийииттэн саҕалаан араас оҥоhуктары оҥорон үөрүү-көтүү, эhээлэр күннэригэр «Мин эhээм» оҕолор кэпсээннэрэ, «Эhээбэр бэлэх» бэйэлэрин илиилэринэн эҕэрдэ открытка оҥоруу, иитээччи Петрова Л.А. ыалдьыттааhына, оҕолорго бэйэтэ оҥорбут ребустарын таайтарыы, бары билэр «Эриэппэ» остуоруйаларын оруолларынан толорон куолас уларыйыытын сэргээн-сэҥээрэн истии, Бөтүрүөп таҥара алаадьытынан күндүлээhин, онтон да атын тэрээhиннэр ыытылыннылар. Күммүт күн аайы кинигэ, сурунаал көрүүттэн, ааҕыыттан, ону таhынан мүнүүтэҕэ ааҕыыттан саҕаланар. Былаhаакка бүтэhик күнүгэр хас биирдии оҕо грамотанан, түгэни үйэтитэр хаартысканан бэлиэтэннэ. Минньигэс торт амсайан, кырачаан Анжелика Сунтарова олоҥхотун сэҥээрэ истэн, Айыына Кожурова ылбаҕай ырыатынан эҕэрдэлээн, оҕолорбут баҕа санааларын суруйан өссө да көрсүөхпүт, кэлиэхпит диэн былаhааккабытын түмүктээтибит. Ол эрэн библиотека аана куруук аhаҕас, кинигэ дьиэтэ доҕотторун үөрэ-көтө көрсөр.
Наһаа үчүгэй, көхтөөх оҕолор сылдьан эбээлэргэ эһээлэргэ, төрөппүттэргэ улахан махталбытын тиэрдэбит. Оҕолор ааҕыы түһүлгэтигэр сылдьан элбэх саҥаны, сонуну билэн, үөрэн-көтөн, сайыҥҥы сынньалаҥнарыгар үтүө өйдөбүл буолан хаалыа диэн эрэнэбит.
8 июля Чапчылганская библиотека организовала День открытых дверей для воспитанников летнего лагеря «Ветерок» с целью пропаганды чтения детей во время летних каникул. В рамках Дня в библиотеке была организована книжная выставка, посвященная Дню семьи, проведена беседа о важности семьи и семейного чтения, обзор книг для летнего чтения. Многие воспитанники лагеря впервые открыли для себя волшебный мир библиотеки и с воодушевлением оформили формуляры читателя.
Агро хайысхалаах биридимиэттэри эбии үөрэтиилээх А.Е. Кралин аатынан Абаҕатааҕы уопсай үөрэхтээһин орто оскуолатын иһинэн үлэлиир, «Незабудка» үлэ уонна сынньалаҥ лааҕырын оҕолоругар анаан «Айылҕа барыбыт баайа!» тематическай биэчэр ыытылынна. Библиотекаҕа «Здравствуй, здравствуй книжкин дом» өскүүрсүйэ уонна «Айылҕа- киһи аймах көмүс биһигэ » бэсиэдэ буолла. Салгыы өр сылларга айылҕа харыстабылыгар үлэлээбит, «Амма олоҕо» хаһыат уопсастыбаннай кэрэспэндьиэнэ, К. Туйаарыскай аатынан «Иэйии илгэтэ» айар түмсүү чилиэнэ, икки кинигэ ааптара Яковлев Спирдон Васильевич олоҕун уонна айар үлэтин сырдатылынна, ону таһынан «Айылҕа муннугун» билиһиннэрдибит. «Айылҕа бэлэҕэ, илии иминэн» өй оонньуута уонна бүтэһигэр «Төрөөбүт айылҕаҕын төһө билэҕин?» биктэриинэ ыытылынна. Оҕолор билбэтэхтэрин билэн-көрөн, оонньоон, сэҥээрэн, сэргэхсийэн, астынан-дуоһуйан тарҕастылар. Махтал, баһыыба тылларын тиэртилэр. Оҕолору иитээччилэрэ Айыына Федосеевна Тритонова иилээн-саҕалаан илдьэ сырытта.
“Үлэ дьонугар уруй” диэн ааттаах өйдөбүнньүк бэлиэ-сквер Сулҕаччыга аһылынна
Бэс ыйын 26 күнүгэр Сулҕаччыга Тураайы алааһыгар дьон-сэргэ тоҕуоруһа муһунна. Бу ытык сиргэ 1924 сыллаахх республикаҕа Саха сиригэр бастакы “Тэҥнэбил” тыа хаһаайыстыбата тэриллибитэ.
Биһиги нэһилиэкпит, улууспут, Сахабыт сирин историятын биир чаҕылхай кэрдииһин, ол эбэтэр тыа хаһаайыстыбатын артыалын тэриллибитэ 100 сылын бэлиэтээн, “Үлэ дьонугар уруй” диэн ааттаах өйдөбүнньүк бэлиэ-сквер аһыллыыта үрдүк көтөҕүллүүлээхтик буолан ааста. “Тэҥнэбил” артыал историятыттан кылгастык билиһиннэрдэххэ: 1924 сыллаахха гражданскай сэрии геройдара Константинов Иван Иванович –Дэлэгээт Уйбаан, Михайлов Иннокентий Поисеевич-Харачаас уонна Кутургуин Софрон Евграфьевич тыыннаах ордубут “Сырдык” коммуна чилиэннэрин тардан, саас 7 киһилээх тэрийэр бөлөҕү, онтон сайын бэс ыйын бүтүүтэ 13 хаһаайыстыбалаах “Тэҥнэбил” диэн ааттаах тыа хаһаайыстыбатын артыалын тэрийбиттэрэ. Бу артыал бастакы чилиэннэринэн буолбуттара:
Константинов Иван Иванович – председатель, Михайлов Иннокентий Поисеевич, Кутургуин Софрон Евграфьевич, Фомин Матвей Дмитриевич – сэкэрэтээр, Капитонов Пуд Степанович, Семенов Мирон Михайлович, Степанов Пимен Максимович, Степанов Афанасий Максимович, Павлов Алексей Артамонович, Ядрихинскай Иннокентий Романович, Неустроев Никита Николаевич, Иванов Афанасий Прокопьевич, Николаев Митрофан Леонтьевич.
Кэлин 1926 сыллаахха Неустроев Семен Степанович, Куличкин Еремей Григорьевич, Старостин Прокопий Иванович киирбиттэрэ. Утуу-субуу артыалга Спиридон Капитонов, Константин Неустроев, Максим Степанов, Елисей Иванов уо.д.а. холбоспуттара.
Тэриллибит бастакы сылларыттан артыал Дьокуускайдааҕы “Тэрилтэ” союзка уонна “Салҕабыл” обществоҕа чилиэнинэн киирбитэ уонна республикаҕа ыытыллыбыт кэлимсэ холбоһуктааһыҥҥа уопсай үлэлээһин таһаарыылаах чаҕылхай холобурун көрдөрбүттэрэ.
Бу сылларга нэһилиэк социальнай-культурнай олоҕу эмиэ күүскэ сайдыбыта. Ол курдук, 1926 сыллаахха Амма Солобуодатыттан Сулҕаччыга диэри телефон линията тардыллар, онон нэһилиэк Солобуоданы, Абаҕаны кытта сибээстэһэр кыахтанар.
1927 сыллаахха Сулҕаччы оскуолатын салҕааһына тутуллубута, 1917 сылтан саҕаламмыт балыыһа тутуута бүппүтэ. Оскуола салҕааһына да, балыыһа да оччотооҕуга улахан тутуулар этилэр. “Тэҥнэбил” артыал дохуота сылтан-сыл үрдээн испитэ: 1931 сыллаахха валовой дохуот 27,030 солк. буолбута (1 күҥҥэ 23 харчы), 1932 сылга – 67,786 солк. (биир күҥҥэ 1 солк.48 харчы), 1933 сылга – 88,342 солк. (биир күҥҥэ 1 солк.77харчы).
“Тэҥнэбил” тыа хаһаайыстыбатын артыала тэриллибитэ 10 сыла туолар үөрүүлээх ыһыаҕа 1934 сыллаахха сайын Тураайы алааска ыытыллыбыт. Бу улахан тэрээһиннээх ыһыахха хаһан да мустубатах үгүс киһи аттаах уонна сатыы хотоҕос курдук субуспут. Артыал күүһүн-кыаҕын көрдөрөр араас техникалары: от охсор, мунньар, бурдук ыһар массыыналары аҕалан барытын көрдөрүүгэ туруорбуттара. Ыһыах дьоно олору тула хаама сылдьан олус диэн сөҕө-махтайа, хайгыы көрбүттэрэ. Үөрүүлээх дакылаакка артыал чилиэннэрэ 10 сыл устата 150 сүөһү киирэр хотону, 80 төбө киирэр ньирэй хотонун, үрэххэ уонна Тураайыга сайылыктары, Түүйэ үрэххэ типовой муостаны туппуттара, 80 гектар сири оҥорбуттара бэлиэтэммитэ. Бу үөрүүлээх түгэнинэн сибээстээн, кырдьаҕас коммунардар: Пуд Степанович Капитонов, Иван Иванович Константинов, Афанасий Максимович Степанов, Алексей Артамонович Павлов уонна призводство ударниктара: Прокопий Федотович Иванов, Матрена Прокопьевна Михайлова, Степанида Дьячковская, Февронья Рязанская, Никифор Феофанов, Семен Николаев оройуон Кыһыл дуоскатыгар тахсыбыттара.
100 сыл буолан баран 2024 сыл бэс ыйын 26 күнүгэр маҥннайгы артыал тэриллибит “Тураайы” алааһыгар үлэ скверэ бэлиэ туттулар.
Өйдөбүнньүк тутуу – үлэ скверин проегын автордара Саргылана Николаевна, Николай Николаевич Рязанскайдар.
Үбүлээтилэр: Амма улууһун, Сулҕаччы нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, тыыл, үлэ ветерана Роман Евстафьевич Кириллин сиэнэ Алексеев Николай Николаевич уонна Сулҕаччы нэһилиэгин дьаһалтата (баһылык Артем Германович Степанов).
Оҥордулар : Николай Николаевич Протодьяконов, Николай Миронович Неустроев, сварочнай үлэни толордо : Валерий Егорович Ефремов
Бу үөрүүлээх күҥҥэ элбэх киһи, олохтоохтору сэргэ араас сиртэн ыҥырыылаах ыалдьыттар кыттыыны ыллылар. Ол курдук аһыллыы алгыһын ыытта СР үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ, Амма улууһун бочуоттаах олохтооҕо Алексей Ильич Никифоров. Артыал бастакы чилиэннэрин, 13 киһи аата суруллубут бэлиэни астылар: Артем Германович Степанов — Сулҕаччы нэһилиэгин баһылыга. Мирон Никитич Неустроев — Сулҕаччы нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, бастакы артыал чилиэнэ Н.Н. Неустроев төрөппүт уола, Д.Ф. Наумовы-Миитэрэй Наумов – саха народнай суруйааччытын, бастакы колкуостаахтар сиэннэрэ, Рена Нотаровна Егорова – артыал тэрийээччилэриттэн биирдэстэрэ, бэрэссэдээтэл, гражданскай сэрии геройа И.И. Константинов-Дэлэгээт Уйбаан сиэнэ, СР үөрэҕириитин туйгуна, Таатта, Тыараһа орто оскуолатын учуутала, Петров Дьулусхан Васильевич — Гражданскай сэрии геройа, сахалартан бастакынан Кыһыл Знамя орденынынан наҕараадаламмыт И.П. Михайлов – Харачаас хос-хос сиэнэ, Нам улууһа. Константин Матвеевич Фомин – артыал бастакы чилиэнэ. секретара М.Д. Фомин сиэнэ, РФ уонна СР үтүөлээх фермерэ. СР тыа хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Дария Стиновна Капитонова – СР үтүөлэхх фермера, артыал бастакы чилиэнэ П. Капитонов сиэнэ
Сквери үөрүүлээхтик аһыыга тыл эттилэр — Сулҕаччы нэһилиэгин баһылыга Артем Германович Степанов, саха народнай суруйааччыта,СР норуот хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Амма, Үөһээ-Бүлүү, Томпо улуустарын, Сулҕаччы, Соморсун нэһилиэктэрин бочуоттаах олохтооҕо Дмитрий Федосеевич Наумов-Миитэрэй Наумов, Александр Константинович Фомин – улуус мунньаҕын депутата, СР тыа хаһаайыстыбатын туйгуна, артыал бастакы чилиэнэ, секретара М.Д. Фомин хос сиэнэ.
Мустубут ыалдьыттартан харда тылы этэн санааларын үллэһиннилэр:Мирон Никитич Неустроев — Сулҕаччы нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, бастакы артыал чилиэнэ Н.Н. Неустроев төрөппүт уола, Петрова Людмила Васильевна – СР үөрэҕэриитин туйгуна, СР культуратын туйгуна, Нам улууһун культуратын үтүөлээх үлэһитэ, Хатын Арыы нэһилиэгин ытык киһитэ, Илья Винокуров аатынан музей выстовачнай саалатын сэбиэдиссэйэ, Гражданскай сэрии геройа, сахалартан бастакынан Кыһыл Знамя орденынынан наҕараадаламмыт И.П. Михайлов – Харачаас сиэнэ, Рена Нотаровна Егорова – гражданскай сэрии геройа И.И. Константинов-Дэлэгээт Уйбаан сиэнэ, СР үөрэҕириитин туйгуна, Таатта, Тыараһа орто оскуолатын учуутала, Ульяна Михайловна Ефимова — Чурапчы улууһун Одьулуун нэһилиэгин баһылыгын солбуйааччы, Евдокия Егоровна Окорокова –Чурапчы улууһун Одьулуун нэһилиэгин түмэлин салайааччыта. Тэрээһин Амма улууһун, Сулҕаччы нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, кыраайы үөрэтээччи ытык киһи Петр Михайлович Павлов республикаҕа бастакынан тэриллибит “Тэҥнэбил” тыа хаһаайыстыбатын артыалын төрүттэммитэ 100 сылын хайдах бэлиэтиир туһунан бэйэтин санаатын суруйбут суругун ааҕыынан түмүктэннэ, аахта кыыһа Екатерина Петровна Михайлова, Сулҕаччы орто сокуолатын учуутала, олохтоох музей общественнай салайааччыта. Тэрээһини иилээн-саҕалаан ыытта Д.Ф. Наумов аатынан олохтоох библиотека кылаабынай библиотекара Елена Васильевна Попова.
